स्थानीय बजेट विनियोजनमा जवाफदेहिता आवश्यक

स्थानीय बजेट भन्नाले स्थानीय तह (नगरपालिका वा गाउँपालिका) द्वारा वार्षिक रुपमा तयार पारिने आर्थिक योजना हो, जसमा सो तहले आगामी आर्थिक वर्षमा प्राप्त गर्ने आम्दानी (राजस्व) र गर्ने खर्चको अनुमान प्रस्तुत गरिन्छ । स्थानीय बजेटको प्रमुख तत्त्वहरू
1. राजस्व (आम्दानी) पक्ष

आन्तरिक स्रोतहरू: स्थानीय कर, शुल्क, दस्तुर, सेवा शुल्क आदि।

बाह्य स्रोतहरू: संघीय सरकार र प्रदेश सरकारबाट प्राप्त अनुदान, ऋण, साझेदारी कार्यक्रमहरू आदि ।

2. व्यय (खर्च) पक्ष

चालू खर्च: तलब, भत्ता, कार्यालय संचालन, सामान्य सेवा प्रवाह ।

पूँजीगत खर्च: पूर्वाधार विकास (बाटो, पुल, भवन, खानेपानी, विद्युत), सामाजिक सेवा (स्वास्थ्य, शिक्षा) आदि।

3. विकास कार्यक्रमहरू
स्थानीय आवश्यकता र प्राथमिकता अनुसार योजना छनोट गरी बजेट विनियोजन गरिन्छ ।
4. भागीदारी र पारदर्शिता

बजेट तयार गर्न जनप्रतिनिधि, समुदाय, नागरिक समाजको सहभागिता आवश्यक हुन्छ।

स्थानीय बजेट प्रस्तुत गर्दा ध्यान दिनुपर्ने मुख्य बुँदाहरू निम्नानुसार छन्:
 १. बजेटको संरचना र प्रस्तुति

स्थानीय बजेटलाई स्पष्ट र व्यवस्थित तरिकामा प्रस्तुत गर्नु महत्त्वपूर्ण छ । यसका लागि निम्नलिखित संरचनामा प्रस्तुत गर्न सकिन्छ:
राजस्व पक्ष: स्थानीय तहका आन्तरिक आम्दानी स्रोतहरू (कर, शुल्क, दस्तुर, सेवा शुल्क आदि) र बाह्य स्रोतहरू (संघीय र प्रदेश सरकारबाट प्राप्त अनुदान, ऋण आदि) को विवरण ।

खर्च पक्ष: चालू खर्च (तलब, भत्ता, कार्यालय संचालन, सामान्य सेवा प्रवाह), पूँजीगत खर्च (पूर्वाधार विकास, सामाजिक सेवा आदि) र आकस्मिक खर्चको विवरण ।

विकास कार्यक्रमहरू: स्थानीय आवश्यकता र प्राथमिकता अनुसार योजना छनोट गरी बजेट विनियोजन गरिन्छ ।

- बजेट तयार गर्ने प्रक्रिया

स्थानीय बजेट तयार गर्दा निम्नलिखित प्रक्रिया अपनाउनु आवश्यक छ :
1. आवश्यकताको मूल्याङ्कन: स्थानीय समुदायको आवश्यकता र प्राथमिकताहरूको मूल्याङ्कन गरी बजेटको प्राथमिकता निर्धारण गर्नुपर्छ ।

2. स्रोतको पहिचान: उपलब्ध आन्तरिक र बाह्य स्रोतहरूको पहिचान गरी त्यसअनुसार बजेट तयार गर्नुपर्छ ।

3. सहभागिता प्रक्रिया: बजेट तयार गर्दा स्थानीय समुदाय, नागरिक समाज, र अन्य सरोकारवालाको सहभागिता सुनिश्चित गर्नुपर्छ ।

4. पारदर्शिता र जवाफदेही: बजेटको तयारी, कार्यान्वयन र अनुगमनमा पारदर्शिता र जवाफदेहीता कायम गर्नुपर्दछ ।

ध्यान दिनुपर्ने मुख्य बुँदाहरू

समानता र समावेशिता: बजेटमा सबै वर्ग, जात, लिङ्ग र समुदायको समान प्रतिनिधित्व र समावेशिता सुनिश्चित हुनु जरुरी छ ।

दिगो विकास लक्ष्य (SDGs): बजेट तयार गर्दा दिगो विकास लक्ष्यहरूको समावेशीकरण लाई समावेश गर्नै पर्छ ।

अनुगमन र मूल्याङ्कन: बजेटको कार्यान्वयनको अनुगमन र मूल्याङ्कनको व्यवस्था अपरिहार्य रहन्छ ।

क्षमता विकास: बजेट तयार गर्ने र कार्यान्वयन गर्ने कर्मचारीहरूको क्षमता विकासमा ध्यान दिनुपर्छ ।

हरेक वर्ष बार्षिक बजेट विनियोजन गरिन्छ । त्यसो हुँदा बजेटले ग्रासरुटका जनपङतीको समस्यालाई सम्बोधन गर्नु जरुरी छ । स्थानीय स्रोत र समाधानलाई भरपुर उपयोग गर्दै स्थानिय उत्पादन, सुशासन र रोजगारीमा समुचित व्यबस्थापनको जवाफदेहिता बनोस स्थानिय बजेट विनियोजन कार्यक्रममा सबै स्थानिय सरकारलाई शुभकामना ।